Đình Thanh Lộc cách hồ Đại Lải 8km theo đường Hoàng Hoa Thám
hướng đi đèo Nhe. Đình Thanh Lộc được xây dựng trên một khu đất cao, rộng,
thoáng đãng.
Đình quay hướng Tây Nam, xung quanh là vùng đồi núi nên thơ,
phong cảnh hữu tình tạo cho không gian di tích vừa thơ mộng lại vừa ấm cúng,
thâm nghiêm.
Theo lời truyền của nhân dân địa phương, trước kia đình
Thanh Lộc được xây dựng với quy mô lớn, song trải qua những biến cố thăng trầm
của lịch sử và tác động của thời gian nên kiến trúc cổ xưa của đình không còn nữa.
Năm 1995, chính quyền và nhân dân địa phương đã xây dựng ngay trên nền móng của
ngôi đình cũ một ngôi đình mới gồm 2 toà: Đại đình và hậu cung nối liền với
nhau tạo thành hình chữ “đinh”. Theo bài vị đặt trong ngai thờ thì đình Thanh Lộc
thờ hai vị Hoàng Gia đại vương và Nguyễn Đức đại vương. Do ngọc phả của đình
không còn nên tiểu sử, hành trạng của các vị thần này chưa được khẳng định rõ
ràng.
Từ trước cách mạng tháng Tám cho đến kháng chiến chống thực
dân Pháp, đình Thanh Lộc là một cơ sở quan trọng của chiến khu Ngọc Thanh. Đây
là nơi lưu niệm diễn trình xây dựng và phát triển của cách mạng từ thời kỳ hoạt
động bí mật đến giai đoạn kháng chiến tổng lực của nhân dân ta. Trước cách mạng
tháng Tám, đình là địa điểm rất quan trọng trong con đường giao liên của cách mạng
từ Phúc Yên đi đèo Nhe, đèo Khế và sang Thái Nguyên. Ngôi đình nằm gần đường
nhưng trong khu vực rừng già nên rất kín đáo, tiện hoạt động, lại có cây đa cổ
thụ làm hộp thư của các đồng chí cán bộ cách mạng. Nhiều đồng chí lãnh đạo của
Trung ương Đảng và xứ uỷ Bắc kỳ đã hoạt động ở đây, nhiều cơ sở trong nhân dân
Thanh Lộc được gây dựng như nhà ông Lý Nguyên, ông Nguyễn Thành,…Khi cách mạng
tháng Tám nổ ra, đình Thanh Lộc là nơi họp bàn, mít tinh, tuyên thệ thành lập
chính quyền của vùng Thanh Lộc. Giai đoạn kháng chiến chống Pháp, đình tiếp tục
là trạm gác tiền tiêu của chiến khu.
Ngày 16/09/2004 đình Thanh Lộc được Sở Văn hoá – Thông tin
(nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận bằng di tích cấp tỉnh. Từ
2011 - 2012, đình được trùng tu. Hiện nay, đến thăm quan di tích lịch sử này,
qua tam quan du khách được chiêm ngưỡng hai cây đa cổ thụ (mỗi cây hơn chục cội)
hàng trăm năm tuổi tạo thành cổng vòm uy nghiêm cho ngôi đình./.
